گردش مواد

يكي از علائم زنده بودن انسان، تپش قلب است كه از دوران جنيني فعاليت خود را آغاز مي كند و تالحظه مرگ به آن ادامه مي دهد.
قلب بخشي از دستگاه گردش خون است كه با انقباض وفعاليت خود و همكاري با ساير بخش ها خون را در همه رگ هاي بدن جاري مي كند.

قلب
قلب عضوي ماهيچه اي و ميان تهي، تقريباً به شكل مخروط است كه درون قفسه سينه بين دو شش (اندكي به سمت چپ) قرار دارد. اندازه ي قلب در افراد مختلف كمي با هم فرق دارد.
قسمت اصلي ديواره قلب را لايه ي ماهيچه اي آن تشكيل مي دهد. اين ماهيچه غير ارادي است. داخل قلب هم از لايه داخلي نازكي از بافت پوششي تشكيل شده است.
قلب از دو تلمبه ماهيچه اي مجاور هم تشكيل شده است كه هر يك داراي يك ورودي و يك خروجي است تلمبه سمت راست خون داراي كربن دي اكسيد را از بدن به شش ها مي برد تا در آنجا اكسيژن بدست آورند و تلمبه سمت چپ خون اكسيژن دار حاصل از شش ها را به عموم بدن مي رساند.

با توجه به شكل

همه خون هاي كربن دي اكسيد دار بدن از طريق بزرگ سياهرگ پائيني و بالايي وارد دهليز راست قلب مي شوند سپس اين خون ها از طريق دريچه ي بين دهليز و بطن راست (دريچه ي سه لختي) به درون بطن راست مي ريزند، عمل انقباض بطن، خون بطن راست با فشار از دريچه ي سرخرگ ششي عبور كرده وارد ششها مي شوند. در شش ها تبادلات گازي صورت مي گيرد و خون اكسيژن دار حاصل از طريق سياهرگ هاي ششي وارد دهليز چپ مي شوند.
با انقباض دهليزي همه ي خون هاي درون دهليز چپ از دريچه بين دهليز و بطن(ميترال) عبور كرده و وارد بطن چپ مي شوند با انقباض بطن ها خون بطن چپ با فشار وارد سرخرگ آئورت مي شود، و به همه نقاط بدن مي رسد.

قلب انسان در هر ضربه 70 سانتي متر مكعب خون را وارد سرخرگ ها مي كند چون در هر دقيقه تقريباً 70 بار مي زند. حدود 5 ليتر خون را به گردش مي آورد اين مقدار را برون ده قلب مي گويند. تنظيم ضربان قلب به وسيله اعصاب صورت مي گيرد و مغز با توجه به نياز بدن آهنگ ضربان را تند يا كند مي كند.

انتقال مواد
در دستگاه گردش خون سه نوع رگ وجود دارد.

ديواره ي سرخرگ داراي بافت پيوندي ارتجاعي ويژه اي است كه در مقابل فشار زياد خون باز شده و موجب گشاد شدن موقتي و موضعي سرخرگ مي شود. اين عمل هنگام ورود خون از بطن چپ به سرخرگ آئورت اهميت دارد.

هنگامي كه به اين ديواره بر اثر خاصيت ارتجاعي خود به حالت اوليه برگشت مي كند فشاري پديد مي آورد كه موجب حركت خون در طول رگ مي شود عمل تنگ و گشاد شدن جدار سرخرگ مانند موجي در طول سرخرگ حركت مي كند كه نبض را به وجود مي آورد.
نبض را مي توان در محلي كه سرخرگ از روي استخوان عبور مي كند لمس كرد.

حدود 90 درصد مايعي كه از مويرگ خارج مي شود دوباره باز مي گردد اما 10 درصد باقي مانده. از طريق لنف به سياهرگ باز مي گردد.

لنف
همه ي موادي كه از خون وارد آب ميان بافتي مي شود به خون باز نمي گردد بنابراين خون سياهرگ ها غليظ تر از سرخرگ هاست. مايع باقي مانده در بين بافت ها به وسيله ي رگ هاي لنفي دوباره به جريان خون باز مي گردد كه لنف نام دارد.

گردش خون
همه مهره داران بجز ماهي ها گردش خون مضاعف دارند.

بنابراين انسان دو نوع گردش خون دارد.
1- گردش خون عمومي : در گردش خون عمومي يا بزرگ، خون از بطن چپ خارج شده و پس از تبادل مواد با بافت ها به دهليز راست مي ريزد.

2- گردش خون ششي: در اين گردش خون از بطن راست خارج و به ششها وارد مي شود و پس از تبادل گازهاي تنفسي به دهليز چپ مي ريزد.

فشار خون
جريان خون در اندام ها و قسمت هاي مختلف بدن به صورت پيوسته وجود دارد و مداوم است كنترل مقدار جريان و فشار خون تحت كنترل اعصابي است كه از مغز با ديواره رگ ها ارتباط دارد. تنظيم فشار خون از يك سو تحت كنترل اعصاب و مراكز عصبي و از سوي ديگر تحت تأثير كليه ها و هورمون ها قرار دارد.
گيرنده هاي تنظيم فشار خون در قوس آئورت و سينوس هاي سرخرگ و با مركز تنظيم فشار خون كه در بصل النخاع قرار دارد در ارتباطند. مقدار فشار خون در افراد مختلف متفاوت است و در سنين بالا به علت رسوب بعضي از مواد در ديواره ي سرخرگ ها افزايش مي يابد.